Hùng, 24 tuổi, đang học thạc sĩ ngành Hóa học, Đại học Nebraska-Lincoln. Như bao người trẻ, một trong những việc đầu tiên Hùng làm mỗi sáng thức dậy là kiểm tra thư từ trên điện thoại.

Và gần như sáng nào, Hùng cũng đọc được dòng chữ đã nằm lòng suốt gần nửa năm nay - "Thank you for your application" (Cảm ơn vì đã ứng tuyển), lời mở đầu mặc định của những email báo trượt.

Dự kiến tốt nghiệp cuối năm, nhưng từ đầu tháng 7, Hùng đã rải hồ sơ ở các vị trí liên quan chuyên ngành, từ nghiên cứu viên, kỹ thuật viên phòng thí nghiệm, tới phát triển sản phẩm. Số email báo đỗ hiện vẫn là 0, nhưng tổng lượng đơn mà Hùng gửi đi đã lên tới hơn 1.000.

Số này nghe có vẻ "khủng khiếp", nhưng theo Hùng là không hiếm trong bối cảnh hiện tại ở Mỹ.

"Tôi đã nghiên cứu thị trường và đặt kỳ vọng thấp, nhưng vẫn không tránh khỏi cảm giác nghi ngờ về bản thân", Hùng nói.

Thảo, tốt nghiệp thạc sĩ Công nghệ và phương tiện giảng dạy với điểm trung bình (GPA) tuyệt đối 4.0 từ Đại học Columbia, cũng trải qua cảm giác "khủng hoảng" khi tìm việc hồi đầu năm. Dù lọt top 10 sinh viên xuất sắc của ngôi trường Ivy League, cô vẫn phải gửi đơn đi hàng trăm nơi suốt 5 tháng. Lĩnh vực xây dựng chương trình giảng dạy mà Thảo hướng tới rất cạnh tranh, khi khoảng 60% ứng viên có bằng thạc sĩ.

Còn Tùng, 23 tuổi, tốt nghiệp cử nhân ngành Khoa học máy tính hồi tháng 5, tự nhận may mắn hơn nhiều người. Tùng gửi hồ sơ tới hơn 300 nơi tuyển Kỹ sư phần mềm suốt ba tháng và đã tính tới việc học tiếp lên thạc sĩ để được ở lại.

"Khi công ty đầu tiên gửi lời mời làm việc, mình nhận lời luôn vì đã mệt, và cũng may mắn là điều kiện làm việc khá tốt", Tùng nói.

Khuôn viên Đại học Carnegie Mellon, Mỹ. Ảnh: Carnegie Mellon University Fanpage

Thị trường việc làm tại Mỹ đã ảm đạm suốt một năm nay, khiến sinh viên quốc tế lao đao. Số lượng công việc cần tuyển đang ở mức thấp nhất kể từ năm 2014, trừ giai đoạn đầu đại dịch Covid-19. Thậm chí, Cục Thống kê Lao động Mỹ từng dự đoán số việc làm mới của tháng 5 và 6 vào khoảng gần 150.000, nhưng thực tế chỉ bằng 1/10.

Trong khi đó, số du học sinh ở Mỹ lên tới hơn 1,18 triệu - cao nhất mọi thời. Riêng du học sinh Việt Nam khoảng 25.600, cũng đông nhất trước nay.

Theo các chuyên gia kinh tế, lạm phát cùng chính sách thuế thay đổi liên tục của chính quyền khiến nhiều công ty không thoải mái tuyển dụng như trước. Họ tính toán rất thận trọng các chi phí và chỉ tuyển những vị trí quan trọng, theo Heather Long, nhà kinh tế trưởng tại ngân hàng Navy Federal Credit Union, trao đổi với tờ NBC.

Không chỉ vậy, AI đang dần xâm chiếm và thay thế nhiều công việc tại doanh nghiệp. Từ đầu năm tới nay, các nhà tuyển dụng Mỹ đã cắt giảm hơn một triệu việc làm, trong đó Amazon sa thải khoảng 14.000 vị trí để chuẩn bị áp dụng AI trong hệ thống. Nhiều lao động có kinh nghiệm phải quay lại cạnh tranh cùng sinh viên mới ra trường.

Ngoài lý do trên, sinh viên nước ngoài vốn chịu thiệt thòi về vấn đề thị thực khi phải cạnh tranh với sinh viên bản địa.

Hiện, phần lớn du học sinh thuộc diện visa F-1. Để được ở lại làm việc lâu dài sau tốt nghiệp, họ cần tìm một công ty sẵn sàng bảo lãnh visa H-1B - thị thực dành cho lao động nước ngoài làm việc trong một ngành nghề chuyên môn.

Theo Tùng, số công ty sẵn sàng thực hiện các thủ tục pháp lý để bảo lãnh thị thực ít hơn nhiều so với số từ chối. Việc này dẫn tới một nghịch lý: dù các công ty, tập đoàn lớn rất cạnh tranh, ứng viên nước ngoài vẫn "đâm đầu" vào, bởi nhiều công ty nhỏ và tầm trung tự động loại hồ sơ cần bảo lãnh H-1B.

Chính sách mới về visa H-1B, đặc biệt là đề xuất về phí bảo lãnh lên tới 100.000 USD cho nhân sự nước ngoài, cũng khiến nhiều nơi e dè.

Khi vào các vòng phỏng vấn, Hùng thấy nhiều công ty còn hiểu nhầm chính sách này, nói thẳng rằng họ không có đủ khoản phí đó. Dù Hùng đã giải thích quy định này không áp dụng với du học sinh đang học tại Mỹ (tức là đang ở diện F-1), các công ty vẫn từ chối.

Du học sinh Việt nhìn chung còn mắc một số lỗi khi xin việc, theo anh Vũ Anh Tuấn, quản lý kỹ thuật tại Quora, người đã làm huấn luyện nghề nghiệp hơn 10 năm.

Phổ biến nhất là tư duy "rải CV đại trà", dẫn đến bị loại ngay từ vòng lọc do thiếu sự phù hợp. Không ít người chỉ liệt kê chung chung, thay vì nhấn mạnh tác động thực tế (như "giúp giảm 30% lượng yêu cầu hỗ trợ" hay "cải thiện hiệu suất 20%").

Anh Tuấn tin rằng các ứng viên nên chia mục tiêu nộp đơn thành ba nhóm. Thứ nhất là công ty tài trợ H-1B thường xuyên. Thứ hai là start-up hoặc công ty tầm trung, thường không nhiều suất tài trợ nhưng dễ quyết định nhanh nếu ứng viên có hồ sơ thuyết phục. Cuối cùng là việc làm diện hợp đồng để chứng minh năng lực, rồi thuyết phục nhà tuyển dụng tài trợ thị thực.

Vũ Phương Thảo - Instructional Designer (Chuyên viên thiết kế trải nghiệm học tập) tại Đại học Columbia, Mỹ. Ảnh: Nhân vật cung cấp

Dù chiến lược nào, ứng viên cần kết nối với người trong công ty, cựu sinh viên và cố vấn để tăng cơ hội được giới thiệu và lọt vào vòng phỏng vấn.

Đây cũng là cách của Thảo sau khi gửi 3-4 đơn mỗi ngày nhưng chỉ nhận được 2 lời mời phỏng vấn sau hai tháng. Thảo chủ động liên lạc với người hướng dẫn, giáo sư, đồng nghiệp cũ - những người sẵn sàng xác nhận năng lực và đạo đức nghề nghiệp. Cuối cùng, cô tìm được việc như ý tại ngôi trường mình đã theo học.

Thảo cho rằng du học sinh nên học cách đo lường và tích lũy ảnh hưởng của mình trong mọi công việc, điều chỉnh từng hồ sơ cho phù hợp với yêu cầu của nơi ứng tuyển. Họ cần đặt mục tiêu sớm, thường xuyên nhìn lại và thay đổi chiến lược...

Khi ngày tốt nghiệp đang tới gần, Hùng vẫn tích cực gửi hồ sơ. Đặc thù ngành vốn không có nhiều cơ hội ở những hội chợ việc làm, Hùng phải mở rộng ra các nền tảng tìm việc. Sau khoảng thời gian căng thẳng, anh bình tĩnh chuyển chiến lược, chấp nhận đổi chỗ ở và nhận mức lương thấp hơn kỳ vọng, miễn có thể tìm được bến đỗ đầu tiên để phát triển tiếp.

"Nếu tới tháng 2 năm sau mà tình hình vẫn không khả quan, mình sẽ hoan hỉ chấp nhận và trở về Việt Nam tìm cơ hội khác", Hùng nói.

*Tên một số nhân vật được thay đổi