Bác sĩ Nguyễn Văn Phúc, Khoa Nam học, Bệnh viện Trung ương Quân đội 108, khuyến cáo phụ huynh nên quan sát kỹ cơ quan sinh dục của trẻ ngay khi tắm hoặc thay tã. Việc phát hiện dị tật và điều trị đúng "thời điểm vàng" giúp trẻ phát triển bình thường, triệt để. Ngược lại, can thiệp muộn khiến phẫu thuật phức tạp, hiệu quả thấp, tác động xấu đến tâm lý và khả năng làm cha sau này.

Các bác sĩ phẫu thuật cho bệnh nhân mắc dị tật vùng sinh dục. Ảnh: Bệnh viện cung cấp

Bất thường phổ biến nhất cha mẹ dễ bỏ sót là tinh hoàn ẩn. Thông thường, hai tinh hoàn di chuyển từ ổ bụng xuống bìu trong ba tháng cuối thai kỳ. Nếu quá trình này gián đoạn, tinh hoàn mắc kẹt tại ống bẹn hoặc trong bụng, khiến bìu bị lép, sờ không thấy hạt. Nhiều gia đình lầm tưởng tinh hoàn sẽ tự xuống, nhưng thực tế sau 6 tháng tuổi, khả năng tự di chuyển của bộ phận này gần như không còn. Tình trạng ẩn lâu ngày khiến tinh hoàn chịu nhiệt độ cao hơn bình thường, phá hủy tế bào sinh tinh, gây vô sinh và tăng nguy cơ ung thư. Bác sĩ Phúc chỉ định trẻ cần phẫu thuật hạ tinh hoàn trước 12-18 tháng tuổi để bảo tồn chức năng.

Dị tật thứ hai dễ nhận biết bằng mắt thường là lỗ tiểu lệch thấp (hypospadias). Thay vì nằm ở đỉnh quy đầu, lỗ tiểu lại mở tại thân, gốc dương vật hoặc dưới bìu, thường đi kèm tình trạng dương vật cong và bao quy đầu không khép kín. Trẻ mắc tật này phải tiểu ngồi, tia nước bắn ra sau hoặc xuống dưới. Gia đình tuyệt đối không cắt bao quy đầu sớm trong trường hợp này vì bác sĩ cần dùng phần da đó làm vật liệu tạo hình niệu đạo. Thời điểm phẫu thuật tốt nhất là trước 18 tháng tuổi.

Nghiêm trọng và gây hoang mang nhất là tình trạng cơ quan sinh dục mơ hồ, không xác định được bé là trai hay gái ngay khi chào đời. Các dấu hiệu như âm vật phì đại, bìu nhỏ, lỗ tiểu bất thường gợi ý tình trạng rối loạn phát triển giới tính do bất thường nhiễm sắc thể hoặc nội tiết. Trẻ cần được xét nghiệm chuyên sâu để xác định giới tính thật, từ đó có phác đồ phẫu thuật chỉnh hình và điều trị hormone phù hợp. Việc này không chỉ giải quyết vấn đề y khoa mà còn định hình nhân dạng giới và tâm lý xã hội cho trẻ.

Ngoài ra, một số bé trai có kích thước dương vật nhỏ dưới 1,9 cm (micropenis) do thiếu hormone hoặc bị "vùi" dưới lớp mỡ mu cũng cần được lưu tâm. Tình trạng dương vật vùi thường gặp ở trẻ béo phì, nhìn bên ngoài tưởng như không có dương vật, nhưng thực chất vẫn phát triển bình thường. Đa phần các ca bệnh này giải quyết được bằng phẫu thuật chỉnh hình nhẹ để lộ bộ phận sinh dục ra đúng vị trí.

Liên quan đến tình trạng hẹp bao quy đầu khiến nhiều phụ huynh lo lắng, bác sĩ Phúc trấn an rằng hơn 90% trẻ sơ sinh bị dính bao quy đầu sinh lý và sẽ tự tách dần khi lớn. Bệnh viện chỉ can thiệp nong hoặc cắt khi trẻ bị sưng viêm, tiểu khó, nhiễm trùng tái phát. Người lớn không nên tự ý tuột mạnh tay khi tắm cho bé, tránh gây rách, chảy máu và tạo sẹo xơ chai gây đau đớn.