Hai năm 2023-2024, Việt Nam từng hưởng lợi khi Ấn Độ siết xuất khẩu gạo, khiến giá mặt hàng này tăng vọt. Sản lượng xuất khẩu gạo của Việt Nam năm ngoái cũng đạt mức cao kỷ lục (9 triệu tấn). Tuy nhiên, khi nước này dỡ bỏ lệnh cấm vào tháng 9/2024, nguồn cung toàn cầu tăng mạnh, kéo giá gạo lao dốc.

Theo Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA), ngày 22/10, giá gạo 5% tấm của Việt Nam chỉ còn 368 USD một tấn, giảm 35% so với cùng kỳ năm trước - thấp nhất trong 10 năm. Trên thị trường quốc tế, giá gạo Thái Lan loại tương tự cũng giảm xuống 333 USD một tấn, mức thấp nhất kể từ tháng 10/2007.

Doanh nghiệp xuất khẩu gạo trong nước đang chịu sức ép lớn từ tình trạng dư cung toàn cầu. Ông Nguyễn Chí Thành, Giám đốc ngành hàng lúa gạo Angimex, cho biết đơn hàng xuất khẩu của doanh nghiệp giảm khoảng 30% so với cùng kỳ năm ngoái. "Nguồn cung dồi dào, tồn kho ở nhiều nước cao khiến giá gạo Việt khó cạnh tranh," ông nói.

Một doanh nghiệp tại Đồng Tháp cũng xác nhận phần lớn đơn hàng sang Philippines - thị trường nhập khẩu lớn nhất của Việt Nam - đã tạm ngưng. "So với cùng kỳ năm ngoái, lượng đơn hàng quý IV giảm gần 35%," người này nói.

Theo Hội đồng Ngũ cốc Quốc tế (IGC), sản lượng gạo toàn cầu niên vụ 2025-2026 dự kiến đạt kỷ lục 727 triệu tấn, tăng 1,5% so với vụ trước; tồn kho tăng 4,7% lên 183 triệu tấn, cho thấy cung đang vượt cầu.

Ấn Độ tiếp tục là nhân tố chi phối, nắm gần 40% tổng lượng xuất khẩu toàn cầu. Sản lượng gạo nước này ước đạt 145 triệu tấn, tăng 7% so với năm ngoái. Theo dữ liệu từ Food Corporation of India (FCI), đến ngày 1/9, kho dự trữ gạo của Ấn Độ đạt 48,2 triệu tấn, cao nhất lịch sử, tăng hơn 14% so với cùng kỳ, tạo thêm áp lực lên giá xuất khẩu.

Trong khi đó, nhu cầu nhập khẩu lại giảm mạnh. Philippines - quốc gia nhập khẩu gạo lớn nhất thế giới, đã tạm ngưng nhập khẩu từ 1/9 để bảo hộ sản xuất trong nước đúng mùa thu hoạch. Nếu lệnh này tiếp tục kéo dài sang 2026, thị trường toàn cầu sẽ mất đi một điểm cầu lớn trong nhiều tháng tới.

Tại Việt Nam, theo Bộ Nông nghiệp và Môi trường, 9 tháng đầu năm, lượng gạo xuất khẩu đạt 7 triệu tấn, thu về 3,55 tỷ USD, tăng nhẹ 0,1% về lượng nhưng giảm 18,5% về giá trị do giá xuất khẩu bình quân giảm mạnh.

Tác động từ thị trường quốc tế khiến giá gạo nguyên liệu và thành phẩm trong nước đồng loạt giảm mạnh. Tại An Giang, dữ liệu từ Sở Nông nghiệp và Môi trường cho thấy, gạo IR 504 chỉ còn 7.700-8.000 đồng một kg, thấp hơn 2.500-2.800 đồng so với năm ngoái; gạo thành phẩm cùng loại còn 9.500-9.700 đồng, giảm gần 3.000 đồng. Các giống OM 18, OM 380, OM 5451 cũng giảm 15-20%, trong khi nếp phổ thông chỉ còn 9.000-10.000 đồng một kg, giảm hơn một nửa.

Giá gạo tại một cửa hàng trên đường Lê Đức Thọ, phường An Hội Đông (TP HCM) vẫn luôn giữ mức giá cao một năm qua. Ảnh: Thi Hà

Dù vậy, giá bán lẻ tại các đại lý và siêu thị vẫn neo ở mức đỉnh trong một năm qua. Tại TP HCM, các loại gạo thơm như Jasmine, Hương Lài, Nàng Hoa, Sóc Thái, Đài Loan, Nhật được bán 18.000-22.000 đồng một kg; gạo nở 17.000 đồng; nàng nhen 28.000 đồng; nếp phổ thông 21.000-22.000 đồng. Gạo ST25 hữu cơ vẫn giữ giá 50.000-60.000 đồng.

Các doanh nghiệp phân phối lý giải, mức chênh giữa giá sỉ và bán lẻ không đến từ đầu cơ, mà do độ trễ trong chuỗi lưu thông và chi phí vận hành cao.

Bà Hạnh, chủ cửa hàng gạo tại phường An Hội Đông, cho biết giá sỉ gạo tuy đã hạ nhưng mức giảm không đáng kể. Các đầu mối lớn vẫn giao hàng theo hợp đồng cũ nên dù giá thế giới hạ nhanh, nguồn hàng nhập về ở mức cao. Trong khi đó, chi phí vận chuyển, lưu kho và hao hụt hàng hỏng không giảm, khiến các cửa hàng nhỏ gần như không còn biên lợi nhuận để điều chỉnh giá bán lẻ.

Đại diện một doanh nghiệp phân phối lớn ở phường Tân Bình (TP HCM) nói thêm, chuỗi cung ứng gạo có độ trễ dài, kéo từ nông dân đến xay xát, đóng gói, phân phối. "Giá nguyên liệu giảm nhanh nhưng lượng hàng tồn, nhất là gạo đã đóng gói, vẫn phải bán theo hợp đồng cũ. Thêm vào đó, logistics và thuê kho tăng 10-15% so với năm ngoái, nên giảm giá lúc này gần như không khả thi," ông nói.

Theo ông, nếu giá giảm sâu rồi phải tăng lại khi chu kỳ mới đến, doanh nghiệp bán lẻ sẽ mất niềm tin từ khách hàng, do đó họ chọn giữ giá để ổn định dòng tiền.

Các hệ thống siêu thị hiện đại cũng nói giá gạo khó hạ mạnh do phần lớn hợp đồng cung ứng được ký dài hạn, từ 6 tháng đến 1 năm. Phân khúc trung và cao cấp, chiếm tỷ trọng lớn trong hệ thống bán lẻ, lại ít biến động theo giá nguyên liệu.

Theo các doanh nghiệp sản xuất gạo, những tháng cuối năm, nhu cầu tiêu dùng trong nước sẽ tăng mạnh do bước vào mùa lễ, Tết. Nhiều hệ thống bán lẻ đã lên kế hoạch dự trữ hàng sớm để phục vụ giai đoạn cao điểm. Yếu tố mùa vụ này được cho là sẽ giúp giá gạo bán lẻ tiếp tục duy trì ở mức cao, khó giảm sâu dù giá nguyên liệu và xuất khẩu đã hạ mạnh. Khi nhu cầu tăng, nguồn hàng luân chuyển nhanh hơn, các cửa hàng cũng ít có động lực điều chỉnh giá xuống.