Thông tin trên được Tổng thư ký Quốc hội Lê Quang Mạnh nêu khi trình bày báo cáo giám sát việc thực hiện Luật Bảo vệ môi trường năm 2020. Đây cũng là một trong 6 nhiệm vụ, giải pháp cấp bách Việt Nam đặt mục tiêu hoàn thành đến cuối năm 2026 để thực hiện chính sách về bảo vệ môi trường.

Theo ông Lê Quang Mạnh, Việt Nam sẽ thiết lập, vận hành thí điểm sàn giao dịch tín chỉ carbon, bước đầu hình thành và phát triển thị trường carbon vào cuối năm sau. Như vậy, việc đưa vào vận hành thí điểm sàn giao dịch carbon chậm khoảng 1 năm theo kế hoạch ban đầu, là cuối 2025.

Thị trường carbon là nơi trao đổi quyền phát thải khí nhà kính, tức mua bán tín chỉ hoặc hạn ngạch carbon. Trên thị trường này, các doanh nghiệp, tổ chức mua quyền phát thải nếu cần bù đắp lượng carbon để đạt mục tiêu giảm thải tự nguyện hoặc bắt buộc. Ngược lại, bên bán là phía thừa quyền phát thải được cấp hoặc có khả năng tạo ra các quyền phát thải thông qua tín chỉ carbon.

Tổng thư ký Quốc hội Lê Quang Mạnh phát biểu tại phiên họp sáng 28/10. Ảnh: Media Quốc hội

Theo dự thảo Nghị định về sàn giao dịch carbon trong nước, sàn này sẽ được vận hành với hai sản phẩm là hạn ngạch phát thải và tín chỉ carbon. Với thị trường quốc tế, Bộ Nông nghiệp và Môi trường cũng đang xây dựng dự thảo Nghị định trao đổi quốc tế kết quả giảm phát thải khí nhà kính và tín chỉ carbon để trình Chính phủ trong năm nay.

Thảo luận tại hội trường sau đó, bà Nguyễn Thị Lan Anh - Phó giám đốc Sở Khoa học và Công nghệ Lào Cai kiến nghị cần sớm vận hành chính thức sàn giao dịch carbon để Việt Nam xây dựng nền kinh tế xanh, cũng như đạt mục tiêu Net Zero vào 2050.

Bà Lan Anh cho rằng cần chính sách hỗ trợ kỹ thuật và tài chính giúp doanh nghiệp, nhất là nhóm vừa và nhỏ tham gia vào thị trường này. Chẳng hạn, các địa phương có tỷ lệ che phủ rừng lớn cần được quan tâm để họ sớm tham gia vào thị trường carbon. "Chính sách của Nhà nước cũng cần ưu tiên phát triển rừng đặc dụng, vừa phòng chống thiên tai, vừa xây dựng vùng sinh thái carbon trọng điểm", bà nói.

Bà Nguyễn Thị Lan Anh, Phó giám đốc Sở Khoa học và Công nghệ Lào Cai, phát biểu tại phiên thảo luận, sáng 28/10. Ảnh: Media Quốc hội

Việt Nam có nhiều thuận lợi phát triển thị trường giao dịch tín chỉ carbon, nhưng bà Hà Hồng Hạnh - Phó trưởng ban Tuyên giáo và Dân vận tỉnh Khánh Hoà chỉ ra loạt khó khăn với doanh nghiệp. Theo bà, hiện cả nước có 2-3 trung tâm đủ năng lực kiểm kê khí nhà kính đạt chuẩn quốc tế, dữ liệu phát thải ở nhiều ngành cũng chưa đầy đủ. Điều này gây khó khăn cho việc xác định hạnh ngạch, giám sát kết quả phát thải.

Các doanh nghiệp muốn bán tín chỉ hiện phải qua trung gian quốc tế, chi phí cao, làm giảm lợi ích thực tế. Bà Hạnh kiến nghị cần hoàn thiện khung pháp lý, đặc biệt các nghị định về vận hành sàn giao dịch carbon và quy định phân bổ, mua bán hạn ngạch phát thải. "Hệ thống cơ sở dữ liệu quốc gia về phát thải nhà kính cần được xây dựng thống nhất từ trung ương đến các doanh nghiệp", bà nói.

Bà cũng đề nghị Nhà nước có hỗ trợ chi phí về kiểm toán, đăng ký tín chí cho các doanh nghiệp vừa và nhỏ, còn đơn vị tiên phong giảm phát thải nên được ưu đãi về thuế, tín dụng xanh.

Ngoài mục tiêu về thị trường carbon, Tổng thư ký Quốc hội Lê Quang Mạnh cho biết Việt Nam sẽ ban hành, triển khai kế hoạch hành động quốc gia về khắc phục ô nhiễm và quản lý chất lượng môi trường không khí giai đoạn 2025-2030, tầm nhìn 2045. Các biện pháp cấp bách để kiểm soát, ngăn chặn và khắc phục tình trạng ô nhiễm không khí tại Hà Nội và TP HCM sẽ được thực hiện ngay.

Hệ thống thông tin, dữ liệu kiểm kê khí nhà kính trực tuyến cũng được xây dựng để phân tích và báo cáo kết quả kiểm kê khí nhà kính kịp thời, hiệu quả. Đến cuối 2026, dữ liệu môi trường quốc gia được vận hành, bảo đảm liên thông với cơ sở dữ liệu quốc gia và chia sẻ theo thời gian thực.

Đoàn giám sát đánh giá việc bảo vệ môi trường tại Việt Nam có nhiều chuyển biến. Ba trong 5 chỉ tiêu đặt ra năm 2025 đều vượt kế hoạch, gồm tỷ lệ thu gom và xử lý chất thải rắn sinh hoạt đô thị đảm bảo tiêu chuẩn, quy chuẩn; tỷ lệ khu công nghiệp, khu chế xuất đang hoạt động có hệ thống xử lý nước thải tập trung đạt tiêu chuẩn môi trường và tỷ lệ che phủ rừng. Các nguồn thải lớn đã được kiểm soát chủ động và chặt chẽ, không để xảy ra sự cố môi trường lớn.

Tuy nhiên, đoàn giám sát nhận thấy việc thực hiện Luật Bảo vệ môi trường 2020 vẫn còn một số hạn chế như tình trạng ô nhiễm môi trường diễn biến phức tạp, đặc biệt là do bụi mịn tại các thành phố lớn. Có những thời điểm Hà Nội và TP HCM rơi vào nhóm đô thị ô nhiễm nhất thế giới, theo báo cáo giám sát.

Cùng với đó, hạ tầng kỹ thuật về bảo vệ môi trường, nhất là thu gom, xử lý chất thải rắn sinh hoạt, nước thải còn lạc hậu, chưa đáp ứng được yêu cầu. Cụ thể, hiện chỉ có khoảng 18% tổng lượng nước thải đô thị được thu gom xử lý. Cả nước mới có 31,5% cụm công nghiệp và 16,6% làng nghề đầu tư xây dựng hệ thống xử lý nước thải tập trung đạt yêu cầu.