Khi mùa đông đến, nhiều người cảm nhận rõ các tín hiệu như: ngón tay tê buốt trong giá lạnh hay khuôn mặt nóng bừng khi bước vào phòng ấm. Trong những khoảnh khắc nhiệt độ môi trường thay đổi, con người thường "nhận ra" cơ thể mình rõ hơn.

Nhiệt độ định hình cảm nhận về cơ thể của con người (Ảnh: Shutterstock).

Một bài tổng hợp nghiên cứu trên tạp chí Trends in Cognitive Sciences đã mở rộng góc nhìn này, khi phân tích "cảm nhận nhiệt" (thermoception), từ sự dễ chịu của một cái ôm ấm đến cảm giác buốt lạnh của luồng gió

Kết quả cho thấy, cơ chế này góp phần quan trọng vào việc hình thành cảm giác rằng cơ thể thực sự thuộc về chính chúng ta.

Theo nhóm tác giả nghiên cứu, mối liên hệ giữa cảm nhận nhiệt và điều hòa thân nhiệt không chỉ giúp duy trì sự sống, mà còn ảnh hưởng đến cảm xúc, cảm giác về bản thân và một số khía cạnh sức khỏe tâm thần.

Giác quan cổ xưa với tác động tâm lý sâu sắc

"Cảm giác ấm áp là tín hiệu bảo vệ đầu tiên, chúng ta cảm nhận nó ngay trong bụng mẹ, khi được chăm sóc thời thơ ấu, và mỗi khi được ôm.

Nó giữ chúng ta sống sót, nhưng đồng thời giúp chúng ta cảm thấy là chính mình. Khi nghiên cứu cách não diễn giải nóng và lạnh, chúng ta đang hiểu cách cơ thể định hình tâm trí", TS Laura Crucianelli, Giảng viên Tâm lý học tại ĐH Queen Mary London chia sẻ.

Rối loạn cảm nhận cơ thể là đặc điểm của nhiều vấn đề sức khỏe tâm thần, bao gồm rối loạn ăn uống, trầm cảm, lo âu và rối loạn liên quan tới sang chấn.

Người bệnh có thể cảm thấy tách rời hoặc xa lạ với chính cơ thể mình. Dữ liệu lâm sàng từ bệnh nhân đột quỵ, chán ăn tâm thần hay rối loạn nhận dạng cơ thể cho thấy tổn thương trong cảm nhận nhiệt có thể đi kèm rối loạn cảm giác sở hữu cơ thể.

Theo GS Gerardo Salvato của ĐH Pavia, các nghiên cứu thực nghiệm cho thấy tín hiệu nhiệt đóng vai trò quan trọng trong nhiều tình trạng lâm sàng.

Một số bệnh nhân đột quỵ có rối loạn điều hòa và cảm nhận nhiệt có thể xuất hiện tình trạng không nhận ra một phần cơ thể của mình.

Việc hiểu hơn về tín hiệu nhiệt, sự tương tác giữa "da và não" có thể mở đường cho các phương pháp đánh giá nguy cơ và can thiệp dựa trên cảm giác.

Điều này có thể cải thiện phục hồi chức năng cho bệnh nhân thần kinh, hỗ trợ thiết kế chi giả mang lại cảm giác tự nhiên hơn, hoặc tạo ra các liệu pháp tâm lý mới.

Nghiên cứu cũng nhấn mạnh ảnh hưởng tiềm tàng của biến đổi khí hậu và tình trạng tiếp xúc với nhiệt độ cực đoan lên nhận thức cơ thể và chức năng nhận thức.

TS Crucianelli và GS Salvato cho rằng: "Khi nhiệt độ toàn cầu tăng, việc hiểu cách nóng và lạnh định hình cảm nhận về bản thân có thể giúp giải thích những thay đổi về tâm trạng, căng thẳng và ý thức cơ thể trong đời sống hằng ngày".

Vì sao một cái ôm ấm áp lại khiến chúng ta thấy dễ chịu?

"Khi ôm, sự kết hợp của tín hiệu xúc giác và tín hiệu nhiệt làm tăng cảm giác sở hữu cơ thể, giúp chúng ta kết nối sâu hơn với cảm giác hiện diện của chính mình," TS Crucianelli giải thích.

Cảm giác ấm áp trên da tăng khả năng nhận biết cơ thể từ bên trong và khẳng định sự tồn tại của bản thân. 

Về mặt khoa học, tiếp xúc ấm kích hoạt các sợi thần kinh cảm xúc (C-tactile afferents) và các đường dẫn nhiệt hướng về vỏ não đảo, trung tâm xử lý cảm giác nội thân và cảm xúc an toàn.

Tín hiệu này đi kèm giải phóng oxytocin và giảm căng thẳng sinh lý, tăng cường sự gắn kết xã hội và nhận thức về cơ thể, từ đó cải thiện cảm giác hạnh phúc.

Nói cách khác, sự tiếp xúc ấm áp nhắc chúng ta rằng mình được kết nối, được trân trọng và thuộc về cộng đồng.

Theo TS Crucianelli, con người sinh ra để gắn kết xã hội, và một cái ôm ngắn ngủi có thể làm mờ ranh giới giữa bản thân và người bên cạnh.