Chiều 28/10, thảo luận tại Quốc hội về báo cáo giám sát công tác bảo vệ môi trường, đại biểu Nguyễn Công Hoàng (Giám đốc Bệnh viện Trung ương Thái Nguyên) nhấn mạnh "pháp luật phải nghiêm minh" mới có thể phát huy hiệu quả. Ông nêu ví dụ việc xử lý nghiêm vi phạm nồng độ cồn thời gian qua đã mang lại chuyển biến rõ rệt trong ý thức người dân và đặt câu hỏi "liệu với vi phạm về môi trường có thể làm nghiêm túc và kiên quyết như vậy không?".

Ông dẫn kinh nghiệm Singapore - nơi hành vi vứt rác như một chiếc tăm xuống đường có thể bị phạt 200 SGD, tái phạm phạt 3.000 SGD và buộc lao động công ích. "Những quy định nghiêm khắc ấy khiến cả các nước châu Âu cũng phải kính nể. Đó là điều chúng ta nên học tập nếu muốn môi trường được bảo vệ thực sự", ông Hoàng nói.

Giám đốc Bệnh viện Trung ương Thái Nguyên đề nghị Chính phủ nghiên cứu cơ chế xử phạt mạnh và rõ ràng hơn trong lĩnh vực môi trường - không chỉ xử phạt hành chính. Cùng với đó, mỗi địa phương, cơ quan có thể thí điểm một số phong trào thiết thực như "Nói không với túi nylon", "Nói không với chai nhựa dùng một lần". Ông cũng kiến nghị xây dựng bảng tiêu chí thi đua về môi trường tương tự các chỉ số kinh tế - xã hội, coi bảo vệ môi trường là tiêu chí đánh giá năng lực lãnh đạo, quản lý của từng địa phương.

Theo ông Hoàng, cần công khai các chỉ số môi trường toàn quốc để người dân giám sát, đồng thời khuyến khích xã hội hóa công nghệ xử lý rác thải, hỗ trợ doanh nghiệp đầu tư lĩnh vực này thông qua miễn giảm thuế, ưu đãi tiền điện cho hoạt động xử lý.

Đại biểu Nguyễn Công Hoàng, Giám đốc Bệnh viện Trung ương Thái Nguyên Thái Nguyên, phát biểu tại Quốc hội. Ảnh: Cổng TTĐT Quốc hội

Đại biểu Trương Trọng Nghĩa (TP HCM) cũng cho rằng GDP càng tăng, thu nhập càng cao thì lượng rác thải ra càng nhiều, từ tivi, tủ lạnh, nhựa, điện tử đến hàng triệu ôtô hết khấu hao. Ông cảnh báo nếu không quy hoạch đồng bộ việc xử lý chất thải, đất nước có thể giàu lên nhưng người dân lại phải sống trong ô nhiễm. "Chúng ta sẽ phải hít thở không khí ô nhiễm, sống chung với rác thải, với những dòng sông ô nhiễm nặng nề", ông nói.

Theo ông Nghĩa, phát triển kinh tế cần chuyển hướng, giảm khai thác tài nguyên vật chất, phá rừng, đào núi, lấp biển, thay vào đó dựa trên khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo - khai thác tài nguyên trí tuệ của con người như một phương thức tăng trưởng mới.

Nên coi rác là tài nguyên

Phó chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa - Xã hội Tạ Văn Hạ cho rằng chính sách hiện nay còn thiên về quản lý, xử lý hành chính, trong khi thiếu cơ chế khuyến khích biến rác, nước thải, khí thải thành tài nguyên. Nhiều nước coi rác là nguyên liệu thứ cấp - cơ hội đầu tư trong kinh tế tuần hoàn, kinh tế xanh gắn với mục tiêu phát thải ròng bằng 0 mà Việt Nam đã cam kết.

Ông Hạ cho rằng khung pháp lý hiện hành chưa đủ hấp dẫn nhà đầu tư, chi phí xử lý chất thải vẫn chủ yếu dựa vào ngân sách. Giá nước sạch chỉ khoảng 2.000 đồng/m3, trong khi công nghệ hiện đại cần 5.000-7.000 đồng/m3. Vì vậy, Nhà nước cần có cơ chế hỗ trợ, bảo hộ, tạo điều kiện để doanh nghiệp tham gia, nhất là trong xử lý rác thải, nước thải.

Phó chủ nhiệm Uỷ ban Văn hóa - Xã hội Tạ Văn Hạ. Ảnh: Cổng TTĐT Quốc hội

Đại biểu Nguyễn Quang Huân (Phó Chủ tịch Hội nước sạch và Môi trường Việt Nam) cho rằng Luật Bảo vệ môi trường 2020 ra đời khi tư duy phát triển tuyến tính còn phổ biến, chấp nhận đánh đổi môi trường để lấy tăng trưởng. "Đất nước tăng trưởng nhanh trong nhiều năm, ô nhiễm là khó tránh khỏi, nhưng việc duy trì được mức hiện nay là nỗ lực lớn", ông nói.

Ông đề nghị sớm hoàn thiện hơn 300 quy chuẩn, tiêu chuẩn môi trường vì nhiều quy định đã lạc hậu, chưa đủ sức ràng buộc. "Không thể coi chôn lấp là hình thức xử lý rác thải, vì như vậy các địa phương sẽ thiếu động lực đầu tư tái chế, khiến ô nhiễm kéo dài", ông nói, nhấn mạnh để phát triển bền vững phải bắt đầu từ bảo vệ môi trường, không thể để kinh tế đi trước còn môi trường chạy theo sau.

25 triệu tấn rác thải mỗi năm là thách thức lớn

Giải trình trước Quốc hội, Bộ trưởng Nông nghiệp và Môi trường Trần Đức Thắng cho biết mỗi năm Việt Nam phát sinh khoảng 25,3 triệu tấn rác, trong đó có 1,8 triệu tấn nhựa - gây áp lực lớn cho hệ thống thu gom, phân loại và xử lý. Cơ chế chính sách triển khai chậm, hạ tầng kỹ thuật thiếu đồng bộ, thói quen phân loại rác của người dân còn hạn chế - là những vấn đề cần được giải quyết căn bản trong thời gian tới.

Bộ trưởng cho biết Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã trình Thủ tướng kế hoạch hành động quốc gia về quản lý chất lượng không khí giai đoạn 2026-2030, tầm nhìn 2045, tập trung kiểm soát nguồn phát thải, nâng cao năng lực quan trắc, cảnh báo, thúc đẩy phương tiện giao thông xanh và tăng cường thanh tra, giám sát việc chấp hành pháp luật.

Đối với bảo vệ rừng tự nhiên, Bộ trưởng cho biết cả nước hiện có 14,87 triệu ha rừng, trong đó rừng tự nhiên 10,13 triệu ha, rừng trồng 4,47 triệu ha; tỷ lệ che phủ đạt 42,03%, tăng 1,15% so với năm 2015. Diện tích rừng tăng nhờ chính sách đóng cửa rừng tự nhiên từ năm 2016, phục hồi chất lượng rừng, bảo tồn đa dạng sinh học và trồng mới.

"Thời gian tới, Bộ sẽ tham mưu Chính phủ tiếp tục đóng cửa rừng tự nhiên đến năm 2030, đẩy mạnh trồng và phục hồi rừng, kiểm soát chặt việc chuyển đổi mục đích sử dụng đất rừng, đặc biệt là rừng tự nhiên", ông cho hay.