Phát biểu tại phiên thảo luận sáng 28/10 về kết quả giám sát chuyên đề bảo vệ môi trường, đại biểu Trần Nhật Minh (Đoàn Nghệ An) đề nghị Chính phủ mạnh tay đầu tư kinh phí cho hệ thống thu gom, vận chuyển, xử lý riêng biệt cho từng loại rác, đồng thời áp dụng cơ chế thu phí gom rác theo khối lượng thay vì theo hộ gia đình.

"Xả nhiều rác sẽ phải trả nhiều tiền hơn, từ đó người dân sẽ có động lực phân loại, giảm thiểu và tái chế ngay từ đầu. Điều này cũng khuyến khích tái sử dụng và tiêu dùng bền vững", ông nói.

Đại biểu tỉnh Nghệ An cho rằng phần lớn chất thải rắn ở Việt Nam vẫn được xử lý bằng chôn lấp, trong đó nhiều bãi rác đã dừng hoạt động nhưng chưa được đóng cửa, gây ô nhiễm đất, nước, không khí. Sau gần một năm triển khai phân loại rác tại nguồn, kết quả ở nhiều địa phương còn yếu ớt, thậm chí chưa bắt đầu, khiến tình trạng ô nhiễm môi trường do chất thải sinh hoạt chưa được cải thiện.

Theo ông Minh, nguyên nhân chính là công tác truyền thông còn dàn trải, thiếu chiều sâu; người dân chưa hiểu rõ cách phân loại cụ thể, nhiều chiến dịch vẫn dừng ở khẩu hiệu. Hệ thống hạ tầng thu gom, vận chuyển, xử lý chưa đồng bộ, trong khi các nhà máy tái chế, xử lý rác hữu cơ và rác thải nguy hại còn thiếu. "Nếu không có giải pháp tổng thể, chất thải rắn sinh hoạt sẽ tiếp tục là nguyên nhân chính làm gia tăng các điểm ô nhiễm, ảnh hưởng nghiêm trọng đến cuộc sống người dân", ông cảnh báo.

Đại biểu Trần Nhật Minh, Đoàn ĐBQH tỉnh Nghệ An. Ảnh: Cổng TTĐT Quốc hội

Cùng nội dung này, đại biểu Hoàng Quốc Khánh (Phó đoàn Lai Châu) cho rằng nếu vẫn giữ cách thu gom và xử lý rác chung thì việc yêu cầu người dân phân loại rác chỉ mang tính hình thức, không đem lại kết quả thực chất. Ông dẫn Luật Bảo vệ môi trường quy định từ 1/1/2025, tổ chức, hộ gia đình, cá nhân phát sinh chất thải rắn sinh hoạt phải phân loại tại nguồn, và đơn vị thu gom chỉ được tiếp nhận rác đã phân loại đúng quy định. Tuy nhiên, theo báo cáo giám sát, đến giữa năm 2025 mới khoảng 50% địa phương triển khai việc phân loại.

Đại biểu tỉnh Lai Châu cho biết bình quân mỗi ngày cả nước phát sinh gần 70.000 tấn rác thải sinh hoạt, phần lớn chưa được phân loại mà thu gom, vận chuyển, xử lý chung; hình thức chôn lấp chiếm 63%. Một số đô thị lớn đã triển khai thí điểm phân loại nhưng kết quả hạn chế, thiếu đồng bộ giữa các khâu như thu gom, vận chuyển, xử lý. Người dân ở nhiều nơi chưa hình thành thói quen tách riêng rác tái chế, rác hữu cơ và rác còn lại; cơ sở hạ tầng phục vụ phân loại còn thiếu; quy định, chế tài giữa các địa phương chưa thống nhất.

"Rác đã được phân loại ở hộ gia đình nhưng vẫn bị thu gom chung, do vậy không khuyến khích được người dân. Công tác giám sát và xử phạt còn chưa nghiêm, dẫn đến việc thực hiện mang tính hình thức", ông nhấn mạnh.

Theo ông Khánh, nguyên nhân chủ yếu là hạ tầng và công nghệ xử lý rác chưa đáp ứng yêu cầu, trong khi nhu cầu đầu tư lớn nhưng nguồn kinh phí địa phương còn eo hẹp, xã hội hóa đầu tư khó khăn. Ông đề nghị Chính phủ điều chỉnh lộ trình, phân bổ nguồn lực cho hạ tầng xử lý rác thải, đồng thời mỗi địa phương cần có chiến dịch truyền thông và giáo dục trong trường học để thay đổi hành vi phân loại rác.

Đại biểu cũng kiến nghị có cơ chế bắt buộc cơ sở sản xuất, nhập khẩu phải chịu trách nhiệm về sản phẩm của mình trong toàn bộ vòng đời, đặc biệt là sau khi sản phẩm trở thành chất thải. "Đoàn giám sát cần kiến nghị xây dựng quy trình kỹ thuật và cơ chế kiểm soát độc lập buộc doanh nghiệp thực hiện đúng nghĩa vụ thu hồi, tái chế; đồng thời Nhà nước phải khuyến khích ưu đãi đầu tư vào công nghệ tái chế, hệ thống thu gom phân loại tại nguồn và các điểm dân sinh như chợ, siêu thị, khu dân cư", ông nói.

Luật Bảo vệ môi trường 2020 quy định phí thu gom, vận chuyển và xử lý rác phải tính theo khối lượng hoặc thể tích thay vì theo hộ, nhằm khuyến khích người dân giảm và phân loại rác. Quy định này có hiệu lực từ 1/1/2025, được hướng dẫn tại Thông tư 02/2022, áp dụng đồng bộ với việc bắt buộc phân loại rác tại nguồn.

Tuy nhiên, đến nay mới chỉ có một số địa phương như Quảng Nam và TP HCM triển khai thí điểm thu phí theo khối lượng hoặc thể tích, chủ yếu thông qua túi rác định lượng. Phần lớn các tỉnh, thành vẫn thu bình quân theo hộ do hạ tầng, công nghệ và cơ chế hướng dẫn chưa đồng bộ.