Cuộc đàm phán giữa Nga và Ukraine hồi tháng 3/2022 (Ảnh: AFP).

Khi Nga mở chiến dịch quân sự đặc biệt vào tháng 2/2022, Ukraine đã cắt đứt quan hệ ngoại giao với Moscow, chấm dứt kênh liên lạc chính thức giữa 2 nước.

Tuy nhiên, theo Kyiv Independent, khi cuộc chiến bước sang năm thứ 4, các hình thức liên lạc bí mật giữa Ukraine và Nga vẫn tiếp diễn, thông qua các tiếp xúc nhân đạo, các kênh hậu trường có sự tham gia của quan chức và cả giới tài phiệt.

Dù 2 nước không còn quan hệ ngoại giao, nhiều kênh liên lạc không chính thức đã hình thành.

“Một kênh liên lạc là điều chúng ta cần, và trên thực tế nó thậm chí đã tồn tại. Ngay cả giữa các quốc gia đang có xung đột, vẫn có những vấn đề đòi hỏi phải có những người có thể tiếp tục trao đổi với nhau", nhà phân tích chính trị Ukraine Ihor Reiterovych nói với Kyiv Independent.

“Nếu nhìn lại lịch sử, liên lạc giữa các bên tham chiến luôn tồn tại”, nghị sĩ Oleksandr Merezhko, Chủ tịch Ủy ban Đối ngoại Quốc hội Ukraine, cho biết.

Bộ Ngoại giao Ukraine nói với Kyiv Independent rằng các trao đổi thông tin chính thức duy nhất với Nga hiện nay diễn ra thông qua Đại sứ quán Ukraine tại Belarus và liên quan đến các hiệp ước song phương và đa phương.

“Kênh này là cần thiết, thậm chí là thiết yếu, ít nhất từ góc độ nhân đạo. Và về nguyên tắc, nó vẫn đang hoạt động cho tới ngày nay", ông Reiterovych nói.

Kênh liên lạc đầu tiên xuất hiện không lâu sau khi chiến sự bùng phát, dẫn tới các cuộc đàm phán hòa bình trực tiếp giữa Kiev và Moscow trong năm 2022, nhưng cuối cùng không mang lại kết quả. Đó là kênh liên lạc thông qua các tài phiệt.

Hai bên ban đầu gặp nhau tại Belarus, sau đó là tại Thổ Nhĩ Kỳ. Một trong những người giúp sắp xếp các cuộc đàm phán này là tài phiệt Nga Roman Abramovich.

Sự tham gia của ông Abramovich được biết đến vào cuối tháng 3/2022, khi ông xuất hiện tại Cung điện Dolmabahce ngay trước khi các cuộc đàm phán ở Istanbul bắt đầu.

Cố vấn Văn phòng Tổng thống Ukraine Mykhailo Podolyak từng mô tả ông Abramovich là một “người trung gian cực kỳ hiệu quả”, người đã “điều phối một phần quá trình”.

Theo Wall Street Journal, Tổng thống Volodymyr Zelensky thậm chí từng đề nghị Washington không trừng phạt ông Abramovich vào thời điểm đó để ông có thể tiếp tục vai trò trung gian.

Ông David Arakhamia, lãnh đạo phe nghị sĩ thuộc đảng “Đầy tớ của Nhân dân” và là thành viên đoàn đàm phán Ukraine năm 2022, xác nhận rằng ông Abramovich được coi là một kênh chuyển thông điệp tới Moscow.

Ông Abramovich cũng tham gia thỏa thuận hành lang ngũ cốc năm 2022, cho phép mở lại các cảng Biển Đen của Ukraine để xuất khẩu lương thực. Các nguồn tin nói với Financial Times rằng ông đóng vai trò trong việc môi giới thỏa thuận và tham dự lễ ký kết tại Istanbul.

Đến năm 2023, theo Wall Street Journal, các nỗ lực trung gian của tỷ phú Nga này đã chuyển trọng tâm sang các vấn đề nhân đạo thay vì đàm phán chính trị.

Ngoài các trung gian tài phiệt, Ukraine và Nga còn duy trì một kênh trực tiếp hơn, do cơ quan tình báo quân sự Ukraine thiết lập, chủ yếu để phục vụ việc trao đổi tù binh chiến tranh.

Trụ sở Điều phối Ukraine về Đối xử với Tù binh Chiến tranh xác nhận với Kyiv Independent rằng kênh này vẫn đang hoạt động và được Ukraine khởi xướng từ năm 2022.

Khuôn khổ này sau đó được mở rộng với sự hỗ trợ của Thổ Nhĩ Kỳ, Qatar và Ả rập Xê út, tạo điều kiện cho các cuộc trao đổi tù binh quy mô lớn giữa hai bên. “Có những vấn đề nhân đạo đòi hỏi phải có một đường dây liên lạc", ông Reiterovych nói.

Bộ Ngoại giao Ukraine cho biết các tiếp xúc nhân đạo như vậy chỉ diễn ra thông qua tình báo quân sự và, trong một số trường hợp, thông qua các thanh tra nhân quyền của 2 nước.

Mặt khác, Nga và Ukraine cũng đã có những kênh liên lạc trực tiếp trong thời gian qua.

Ngày 16/5, các phái đoàn Ukraine và Nga gặp nhau tại Istanbul, cuộc tiếp xúc trực tiếp đầu tiên kể từ năm 2022. Tổng thống Nga Vladimir Putin chỉ định trợ lý Vladimir Medinsky làm trưởng đoàn đàm phán, trong khi phái đoàn Ukraine do Bộ trưởng Quốc phòng khi đó là Rustem Umerov dẫn đầu.

Sau vòng đàm phán thứ hai vào đầu tháng 6, ông Umerov cho biết liên lạc với phía Nga đã được “thiết lập liên quan đến các giai đoạn triển khai các thỏa thuận”. Kênh này được cả ông Zelensky lẫn ông Putin xác nhận.

Ông Umerov đã có nhiều cuộc điện đàm với người đồng cấp Nga, tạo thành một phần của kênh liên lạc trực tiếp nhưng hạn chế trong quá trình đàm phán.

Dù các cuộc gặp này giúp tạo điều kiện cho việc trao đổi tù binh, chúng không mang lại đột phá chính trị và cũng không thúc đẩy các cuộc đàm phán hòa bình rộng hơn. Kể từ đó, không có cuộc đàm phán trực tiếp nào được xác nhận, và hiện vẫn chưa rõ liệu kênh giữa ông Umerov - Medinsky còn hoạt động hay không.